Sunday, October 24, 2010

"Lahuta e Malcis" (Gjergj Fishta)

Kur Gjergj Fishta u kthye në Malësi, tregoi miqve më të afërt vargjet që ai i kishte shkruar atje për Marash Ucin. Ata këmbëngulën që ato vargje të botoheshin si libër më vete. Madje dhe e ndihmuan, së bashku me Faik Konicën, duke ndërmjetësuar te Ministria e Jashtme e Austrisë, për mbështjete financiare. Në vitin 1905 u botua në Zarë (në Dalmaci) libri i parë i “Lahutës së Malcis”. Dy vjet më vonë, më 1907, u botua libri i dytë “Vranina” me 4 këngë. Ndërkohë që këta dy libra ribotoheshin (“Vranina” u ribotua 6 herë, ndërsa “Marash Uci” 4 herë, në dy botimet e fundit me titullin “Te Ura e Rrzhanicës”), Fishta shkruante këngët e tjera, të cilat filloi t’i botonte që nga viti 1921 në revistën, që drejtohej prej tij, “Hylli i dritës”. Në vitin 1937 botoi variantin përfundimtar të “Lahutës së Malcis”, që përmblidhte 30 këngë dhe kishte 15563 vargje. Që nga ajo kohë e deri më sot, “Lahuta e Malcis” ka njohur disa botime brenda e jashtë vendit, është përkthyer në italisht dhe gjermanisht.
“Lahuta e Malcis” nuk është një vepër historike, megjithëse mbështetet në ngjarje historike dhe përshkruan persona realë që kanë marrë pjesë në këto ngjarje reale. Vepra e Gjergj Fishtës nuk është as një trillim fantastik, megjisë në të pasqyrohet një popull që bashkëjeton në mënyrë të pandarë me mitet e legjendat e veta. Ajo nuk është, gjithashtu, as një memorial i një analisti të situatës ndërkombëtare, megjithëse autori i saj analizon me hollësi të gjitha vendimet e fshehta apo legale të Fuqive të Mëdha të kohës, që ndikuan në fatin e Shqipërisë. “Lahuta e Malcis” është një poemë epiko-heroike, një vepër epope, subjekti i së cilës është ndërtuar mbi epizode të shumta ku veprojnë një numër i madh personazhesh historike e mitologjike.
Baza kompozicionale e poemës është  konflikti ndërmjet dy popujve të Ballkanit: i shqiptarëve dhe malaziasve. Ky konflikt nis në Vraninë, një ishull i vogël në Liqenin e Shkodrës, pikë kufitare ndërmjet Shqipërisë dhe Malit të Zi dhe përfundon në Londër, në Konferencën e krerëve të Fuqive të Mëdha, të cilët morrën vendimin që forcat shumëkombëshe të vendoseshin në qytetin e Shkodrës për ta zgjidhur këtë konflikt.
Konflikti i Lahutës së Malcisë zhvillohet duke zgjeruar përmasat e veta. Në Vraninë ndeshet shkodrani Oso Kuka, në krye të rojeve të postës kufitare, me malaziasin Vuk Radoviq, që i printe një bande cubash. Më pas ndeshen forcat e dervish Pashës, të dërguara nga Sulltani, me ushtrinë e Mark Milanit, të ngritur nga krajl Nikolla i Malit të Zi, për të pushtuar tokat e Perandorisë Osmane në Ballkan. Konflikti mbetet jashtë kufijve të shteti të ri të sapoformuar, në Kosovë e Çamëri, në rrethinat e liqeneve të Shkodrës dhe Ohrit.
“Lahuta e Malcis” është eposi i shqiptarëve, është eposi më i ri kombëtar i njëri prej popujve më të lashtë të Evropës. Kjo “kontradiktë” moshash, e shpjeguar nga rrethanat historiko-kulturore të veçanta të popullit shqiptar, justifikohet me vlerat artisktike autentike dhe origjinale të veprës. Parimet nga të cilat u udhëhoq Gjergj Fishta në krijimin e epopesë së shqiptarëve janë një sintezë e poetikës aristoteliane me shkollën romantike të Evropës Perëndimore te shek.XIX.
Fjala fishtian përcjell notat muzikore të instrumentit te lahutës me përsëritjet e tingujve, fjalëve dhe strukturave sintaksore; me epitetet, krahasimet, similitutat e hiperbolat; me metaforat, simbolet e mitemat; me pyetjet e përgjigjet,  me pyetjet retorike, pasthirrmat etj. Leksiku është tepër i pasur (vetëm fjalë të rralla numëron 1274): aliteracioni, rima, ritmi i këmbyeshëm brenda njësisë metrike dhe ndërmjet vargjeve etj.